Natuurpark Bloeyendael is een groot groengebied aan de oostkant van de stad Utrecht, ingeklemd tussen de bedrijven bij Rijnsweerd. Je vindt er onder andere mooie wandelpaden, een tuin met inheemse flora en fauna, een imkerij, bloemenweiden en veel sloten en poelen. In het westelijke deel van het park ontbrak er nog een amfibieënpoel. Deze is eind 2021 met steun van KIEM gerealiseerd.

Eten of gegeten worden

Waarom is het belangrijk dat er speciale amfibieënpoelen zijn? Daniël van Heusden, parkbeheerder en bestuurslid bij Stichting Bloeyendael, vertelt: ‘Amfibieën, zoals kikkers en watersalamanders, zijn een belangrijk onderdeel van ons ecosysteem. Om zich voort te planten, leggen deze dieren eitjes in ondiep water. In de paartijd gaan ze daarom op zoek naar een poel, hierin leven namelijk geen vissen die de larven kunnen opeten.’ Het kunstmatig aanleggen van zo’n poel is zwaar en tijdrovend werk: ‘Er is een aannemer voor nodig, wat het voor een stichting kostbaar maakt. Dan is het heel fijn om een bijdrage van KIEM te krijgen.’   

Speuren naar dé perfecte plek

Een amfibieënpoel kan in een park namelijk niet zomaar “even” aangelegd worden. Je moet rekening houden met meerdere factoren. De stichting schakelde daarom de hulp in van ecoloog Theo de Ronde. Ze gingen op zoek naar een plek met een natuurlijke laagte en een goede leemlaag, zodat het water in de poel goed wordt vastgehouden. De poel ligt daarnaast idealiter vlakbij sloten waar veel amfibieën leven en waar weinig bomen staan. Daniël: ‘De schaduw van de bomen is niet goed voor de ontwikkeling van planten in de poel. En bladeren die in het water dwarrelen, zorgen voor te veel stikstof en fosfaat.’

Een kick-start door kikkerdril

Als kick-start voor het eerste leven in de poel heeft Theo kikkerdril van de bruine kikker uit zijn eigen tuin ingezet. Inmiddels zijn we twee jaar verder en is de amfibieënpoel vol leven: de bruine kikker is gebleven, en ook de gele lis, kattenstaart en dotterbloem groeien goed. Op de glooiende oevers van de poel warmen amfibieën zich graag op en de overgang van droog naar nat biedt ruimte voor diverse plantensoorten. Bovendien ziet het er natuurlijk uit. Een win-win situatie, volgens Daniël: ‘Het is mooi voor de bezoekers van Bloeyendael en goed voor de planten en dieren.’ 

Wie denkt dat een schaapherder de hele dag rustig met honden en schapen over de heide loopt, komt bedrogen uit. Met twee honden, drie bedrijven en 150 schapen is Daniël Versteegh, herder op de Utrechtse Heuvelrug, ‘gewoon heel erg druk’. Met zijn Stichting Schaapskudde Doorn maakt hij zich hard om schapen zichtbaar te houden in het landschap van de Utrechtse Heuvelrug. Een plek waar ​​drie- tot vijfduizend jaar geleden al schapen werden gehouden en sindsdien onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. 

Van dromen naar daden

Als jongetje ging Daniël vaak met zijn ouders op vakantie naar de Alpen. Wandelend door de bergen en groene heuvels kwam hij regelmatig herders tegen met hun schaapskudde. Hij wist meteen: ‘dit is het leven’. Een aantal jaar geleden besloot Daniël, inmiddels volwassen, om van zijn jongensdroom werkelijkheid te maken. Hij werd vrijwilliger, leerde de kneepjes van het vak en kocht vervolgens zijn eerste twaalf schapen en een bordercollie. 

Een kleine trailer van grote waarde

Schapen houden doe je niet alleen. Daniël: ‘Mijn eerste aanvraag bij KIEM was voor de aanschaf van een trailer.’ Het toekennen van deze aanvraag is nog steeds van grote betekenis voor hem: ‘Die kleine trailer zorgde ervoor dat hij zijn schapen voor het eerst kon vervoeren van landgoed naar landgoed, zodat ze daar ook konden grazen.’

De volgende stap

Inmiddels is Daniël bedreven in het schrijven van subsidieaanvragen en het ontwikkelen van bedrijfsplannen. In 2019 was hij toe aan de volgende stap en klopte opnieuw aan bij KIEM. Hij wilde zijn schaapskudde uitbreiden om het grote landgoed Nieuw Hydepark in Doorn goed te kunnen beheren. Hiervoor was extra materiaal nodig zoals drinkbakken, schapenhekken voor de lammeren en een kruiwagen. Ondertussen voerde hij een succesvolle crowdfunding campagne om zijn kudde uit te breiden. 

Een herder met een missie

Alles wat Daniël doet dient een helder doel: ‘Hoe je het oeroude model van herders en schaapskuddes kunt behouden. Ik wil dat het een rol krijgt in de samenleving en dat het toekomstbestendig wordt.’ Dat doet Daniël met zijn stichting, die zich inzet voor het behoud van kennis van het herderschap en de bevordering van ecologisch verantwoord natuurbeheer. Maar ook als mindfulnesstrainer bij Schaapfulness en met Herders Bed, duurzame dekbedden van wol. Daniël: ‘KIEM is in mijn beleving een fonds dat dezelfde waarden deelt en het belang van mijn missie inziet. Daarin voel ik me door hen gesteund.’

De leerlingen  van basisschool Kids College in Wilnis hebben sinds maart 2022 een vernieuwd schoolplein. Het is groen, met  veel speeltoestellen, een tiny forest en een moestuin. Directeur Angela van Scheppingen wilde het plein al aanpakken. Toen Lieke van Scheppingen stage ging lopen bij de basisschool, kwam het plan in een stroomversnelling. 

Voor een schoolproject ‘Project van je leven’ van Hogeschool Utrecht koos Lieke de transformatie van het schoolplein. En dat was hard nodig. Het plein was volledig betegeld en er stond een oud klimtoestel. 'De kinderen vonden het plein saai, het stimuleerde niet om lekker buiten te spelen', vertelt Lieke. Samen met directeur Angela en verschillende partners en sponsoren realiseerde ze binnen twee jaar het nieuwe plein.

Een zwembad of een trampolinepark

Ook de leerlingen werden betrokken bij de plannen. Lieke: ‘We hebben 130 kinderen op onze school die mee hebben gedacht. We hebben aan hen gevraagd wat zij graag terug willen zien. Natuurlijk dachten ze groot: een zwembad of een trampolinepark zagen ze ook wel zitten. Samen hebben we bepaald waar de beplanting en speeltoestellen kwamen. Ook hebben de kinderen veel acties opgezet om geld op te halen, bijvoorbeeld door bloembollen te verkopen. Daardoor voelt het alsof het plein ook echt van hen is. ’

Groen, groener, groenst

Natuur- milieu-educatiecentrum De Woudreus uit Wilnis adviseerde over het groen op het plein. Met de bijdrage van KIEM kon dit groen ook daadwerkelijk gefinancierd worden. Zoals de verschillende planten, struiken en (fruit)bomen. Bij het aanleggen van het nieuwe plein is rekening gehouden met duurzaamheid. De tegels die zijn weggehaald van het plein zijn hergebruikt voor de omheining van het voetbalveld en de muurtjes, en op het schooldak zijn zonnepanelen gelegd.

Plezier voor iedereen

Lieke geeft les aan groep 3/4 en ziet elke dag hoeveel plezier de leerlingen beleven aan het plein. En niet alleen zij, maar ook de kinderen uit de buurt en van andere scholen. Want ook na schooltijd mag er ook gespeeld worden op het plein en dat zorgt voor verbinding. Angela: ‘We willen de kinderen echt iets meegeven. Samen buiten spelen, de (natuur)lessen, de moestuin en het tiny forest vinden ze geweldig.’

Als de Amersfoortse waterscouting in 2015 in vlammen opgaat, wordt er niet gewanhoopt. Sterker nog, de plannen voor wederopbouw liggen al klaar. Inmiddels is er een prachtig paviljoen uit de as herrezen. ‘Dankzij vele betrokkenen en fondsen’, vertelt voorzitter Bram van de Hoef. ‘En met hulp van KIEM wordt ook het groen op ons terrein weer in ere hersteld.’ 

Hoe zag het scoutingterrein langs de Eem er vroeger uit? ‘We zaten in een reeks geschakelde bouwketen en een oude luchtmachtbarak uit Soesterberg’, vertelt Bram. ‘Helemaal omringd door bomen. Fraai, maar eenvoudig en toe aan renovatie. Vandaar dat we al plannen hadden voor een make-over. Die kwam sneller dan verwacht.’

Plan de campagne

Niet alleen de gebouwen gingen in de brand verloren. Ook het omliggende groen ging in vlammen op. ‘Het is nu een kale boel, maar die wordt met hulp van KIEM hersteld’, vertelt Bram. ‘En méér dan dat. Landschapsarchitect Joost Volkers, de vader van een van onze scouts, tekende een prachtig plan voor ons terrein. Dat gaan we nu samen met KIEM en veel vrijwilligers uitvoeren.’

Grote diversiteit

‘Het groenplan brengt het terrein weer in balans en biedt nieuwe mogelijkheden’, vertelt Bram. ‘Zoals kruidenperken en een amfitheater.’ KIEM focust met haar bijdrage op biodiversiteit. ‘Dit resulteert in bijenhotels en nestkastjes voor gierzwaluwen en mezen. Verder krijgen we (fruit)bomen, struiken en zaden voor onze bloemen en kruidenperken.’

Vaarplannen

De waterscouts zitten niet snel bij de pakken neer. ‘Sinds de brand zijn we geen dág dicht geweest’, zegt Bram. ‘Alle zeilen en riemen gingen verloren, maar onze boten dreven ongeschonden in de Eem. We deden een oproep op sociale media en konden een week later gewoon op zeilkamp, met alles wat we nodig hadden, precies zoals gepland.’

Vanuit burchten diep in het bos leiden deze nachtdieren een teruggetrokken bestaan. Misschien dat er daarom zoveel fabeltjes bestaan over dassen. ‘Deze bijzondere dieren worden slecht begrepen’, vertelt Ronald Stiefelhagen van Vereniging voor Dorp en Natuur Amerongen-Leersum. ‘Wij laten mensen daarom opnieuw kennis met hen maken.’

De das heeft een slechte reputatie, al eeuwenlang. Het dier zou roofzuchtig zijn, ziektes overbrengen en gewassen vernielen. ‘Allemaal broodjes aap’, verzucht Ronald. ‘Een das is een roofdier, dat klopt. Het is alleen geen jager die achter je kippen aangaat, maar een opportunistische snuffelaar die eet wat hij tegenkomt. Op zijn dieet staan vooral wormen. Om die te vinden, graaft hij putjes in het veld. Ook lust hij wel een maiskolfje. Tot zover de vernielingen aan gewassen. Ziektes overbrengen doet hij niet.’

Imagebuilding

De das is dus hoognodig aan een nieuw imago toe. Ronald: ‘Daarom startten we in 2019 een campagne. Maandelijks publiceren we een korte film, en na twee jaar brengen we een lange film en een boekje uit. Beeldmateriaal verzamelen we via speciale camera’s in het bos. Voor dit project houden we twee dassenburchten op de Utrechtse Heuvelrug twee jaar lang in de gaten. De één op terrein van Utrechts Landschap, de ander bij Staatsbosbeheer.’ KIEM sponsorde vijf van deze camera’s.

Bonte optocht

Ook veel andere dieren gebruiken de looppaadjes van dassen. Boommarters, reeën, hazen, vossen, uilen, vleermuizen – het héle bos komt voorbij. ‘Dat levert prachtige beelden op, die laten zien hoe waardevol onze bossen zijn. Hopelijk wekt het bij mensen meer begrip voor de natuur, en voor dassen in het bijzonder. En houden ze in de schemering voortaan hun honden aangelijnd. Die hebben een dassenjong namelijk zo te pakken. Ook hoop ik op meer draagvlak voor bescherming, bijvoorbeeld bij de aanvraag van een ecoduct.’

Het is slecht gesteld met de weidevogels in de provincie Utrecht. Toch is er één gebied waar ze juist floreren: Eemland. Deze oer-Hollandse polder bij Amersfoort is grotendeels in bezit van melkveehouders. In nauwe samenwerking met de agrarische natuurvereniging Collectief Eemland geven zij vogels hier een welkom thuis.

Wulpen, grutto’s, kieviten, kwartels, tureluurs – zomaar een greep uit de vele vogelsoorten die je langs de oevers van de Eem kunt spotten. Coördinator Gert Bieshaar en veertig vrijwilligers speuren dit gebied regelmatig af. ‘We kijken natuurlijk uit naar vogels, maar we zoeken vooral hun nesten. Dat is nog best een kunst. Ga maar na: een tureluur, die maakt een tentje in het gras. Hélemaal dicht en bijna onzichtbaar. Maar als ik een tureluurtje uit het grasland zie schieten, dan heb ik het nestje zo gevonden.’

Van maaiveld naar plas-dras

Zonder veilige broedplaatsen is er geen volgende generatie vogels. Logisch, maar niet vanzelfsprekend. Boeren maaien namelijk de weides tweemaal per jaar. Gert: ‘Vooraf zoeken en markeren wij alle nesten, zodat boeren eromheen kunnen maaien. Intussen zijn 94 agrarische bedrijven aangesloten bij ons programma. Nagenoeg alle boeren in dit gebied. Zij maken bovendien tien procent van hun grond tot rustperceel. Plas-drasgebieden, die niet worden gebruikt of betreden, zelfs niet door ons.’

Op stelten

Naast de nesten is het ook belangrijk om de vogelsoorten en hun aantallen in kaart te brengen. ‘Dat doen we met verrekijkers. Maar voor de grote rustpercelen zijn die niet toereikend. Als je wilt zien wat voor steltloper er op achthonderd meter afstand staat, heb je een goede telescoop met statief nodig. Die is kostbaar, maar met hulp van KIEM is hij er toch gekomen. Zo kunnen wij nog beter ons werk doen.’

De vrijwilligersgroep Behoud Groen Erfgoed Harmelen kreeg een bijdrage voor de aankoop van zaaggereedschap en veiligheidsmaterialen.

Martijn Schipper, coördinator van de groep: “De gereedschappen zijn besteld en afgeleverd. Ziet er goed uit! Nu we de opleiding hebben gevolgd bij Landschap Erfgoed Utrecht zijn we er helemaal klaar voor. We trappen het snoeiseizoen af met de landelijke Natuurwerkdag op 2 november. Dan nog zonder motorzaag; die dag werken we handgereedschap omdat iedereen uit de buurt kan komen meehelpen. Ik kan eigenlijk niet wachten om ermee te gaan werken! Behoud Groen Erfgoed Harmelen is een kleine vrijwilligersgroep, en de bijdrage van KIEM betekent veel voor ons. Het is voor ons de enige mogelijkheid om deze duurdere gereedschappen te financieren, want wij krijgen geen subsidie van de gemeente. Terwijl het wel belangrijk is om veilig en met kwaliteit te kunnen werken.”

Een van de ondersteunde initiatieven is de herinrichting van de kruidentuin in de Heemtuin in Wijk bij Duurstede.

Nadat de oude beplanting is verwijderd en de paadjes opnieuw zijn bestraat is struikkamperfoelie geplant door de vrijwilligers. Coördinator Heemtuin Lex Kramer: “KIEM subsidieerde de kruiden en een stagiair toegepaste biologie bij Kwekerij De Heliant maakte het beplantingsplan van ge- en verbruikskruiden en kruiden voor medicinale toepassingen. Er staan kruiden voor in de keuken om drank en spijs beter te laten smaken, kruiden om thee van te zetten, kruiden om textiel te kleuren en nog vele andere.” Ook zijn dankzij KIEM informatiepaaltjes met QR-codes geplaatst in de tuin, waardoor bezoekers makkelijk meer informatie kunnen vinden over de verschillende delen van de tuin. Bezoekers van harte welkom!